Zombies

vrijdag 25 maart 2011

“Hoe voel je je vandaag?”

“Het gaat naar omstandigheden goed. Ze hebben gisteren mijn nieuwe arm gemonteerd, ik heb nu geen pijn meer, maar moet nog een beetje wennen aan het gevoel. De besturing gaat nog niet helemaal – oh, sorry, dat was je favoriete koffiemok of niet?  – zoals ik wil.”

Veel mensen praten tegen hun TomTom. Fervente spelshowvolgers schreeuwen antwoorden op de vragen die door de host worden gesteld naar hun tv. Nog groter is misschien wel de groep mensen die apparaten uitschelden of zelfs fysiek mishandelen als ze niet datgene doen waarvoor de eigenaar grof geld heeft betaald. Wat onze uiteenlopende redenen ook mogen zijn om te praten tegen onze inboedel, we verwachten over het algemeen geen antwoord. Een antwoord van het kaliber van de discussie hierboven verwachten we alleen van robots in films. Robots  van wie de stem door een mens wordt ingesproken. Een antwoord op de vraag “Hoe voel je je vandaag?” veronderstelt namelijk een bewustzijn; een kenmerk dat tot nu toe is voorbehouden aan levende wezens – met name mensen, maar er wordt ook gedacht dat er diersoorten zijn die bewustzijn bezitten.

Bewustzijn heeft iets mysterieus. Het is geen duidelijk gedefinieerd begrip. In onderzoek naar Artificial Intelligence wordt wel eens gesproken over hypothetische zombies: machines die exact hetzelfde gedrag vertonen als mensen, zonder dat ze bewustzijn bezitten. Hesslow en Jirenhed wijzen er mijns inziens terecht op dat als bewustzijn niets toevoegt aan onze overlevingskansen als soort, wij niet geëvolueerd zouden zijn tot bewuste wezens[1]. De hypothetische zombie zal dus hypothetisch blijven, want er iets blijkbaar iets in ons handelen dat door ons bewustzijn wordt veroorzaakt, iets dat zonder bewustzijn niet mogelijk zou zijn en dat onze overlevingskansen als soort vergroot. Echter, dat ons bewustzijn ‘iets’ is dat ‘blijkbaar’ onze overlevingskansen vergroot, kunnen we moeilijk een wetenschappelijke conclusie noemen.

Maar hoe lossen we het mysterie van het bewustzijn dan op? Zoals dat vaak gaat met moeilijke problemen, is er op een filosofisch niveau een eerste poging gedaan om bewustzijn te definiëren. Bewustzijn betekent wakker zijn, niet slapen. Maar het is meer dan dat. Het betekent ook dat je jezelf ervaart, dat je jezelf onderscheid van anderen en van je omgeving. Wij kunnen onszelf onderscheiden van onze omgeving, omdat we naast een externe wereld ook een interne wereld waarnemen. En we weten dat die interne wereld alleen door onszelf kan worden waargenomen. Op die manier bakenen we als het ware het gebied af dat we ‘zelf’ noemen. Daarbij is gevoel een belangrijk zintuig. We kunnen tegelijkertijd zien en voelen dat we geprikt worden door een naald. Maar als we zien dat een naald in een speldenkussen geprikt wordt, dan voelen we daar niets bij. En als we met onze wijsvinger onze arm aanraken, dan kunnen we dat tegelijkertijd zien en op twee plekken voelen. Anderen kunnen ook zien dat ik met mijn wijsvinger mijn arm aanraak, maar ze kunnen het niet voelen. Dat voelen is onderdeel van mijn innerlijke wereld. Filosofen noemen het qualia.[2] Het gevoel dat je hebt als je geprikt wordt door een speld is zo’n qualia. Maar een wetenschapper kan dat gevoel niet bij mij waarnemen. Ik kan hem hoogstens op de hoogte brengen van het gevoel door hem te vertellen dat ik een ‘prikje’ voel. Maar dan weet die wetenschapper nog niet hoe dat voor mij voelt. Bovendien kan je een zombie-robot ook leren om te rapporteren dat hij een prikje voelt als hij ziet dat hij met een speld geprikt wordt, maar dat wil nog niet zeggen dat hij dat dan ook echt voelt. [3]

Bij een robot kan je echter wel meten wat er gebeurt. In plaats van proberen te begrijpen wat bewustzijn is, zodat we het aan apparaten kunnen geven, kunnen we dus misschien beter gaan experimenteren met robots die een zelfbeeld hebben, die kunnen voelen, die zich bewust zijn van waar hun eigen ‘lichaam’ ophoudt en de omgeving begint, om zo bewustzijn na te bootsen op een plek waar we het wel kunnen meten. Artificial Intelligence speelt niet alleen een rol in het gebruiken van kennis over het menselijk brein om slimme apparaten te maken, het begint juist ook steeds vaker een rol te spelen in het verkrijgen van die kennis. Zoals het maken van een spiekbriefje een middelbare scholier helpt om de leerstof beter te begrijpen, omdat hij het heeft gereproduceerd, zo kan Artificial Intelligence wetenschappers helpen om bewustzijn beter te begrijpen door het te reproduceren.

---

[1] Hesslow G. and Jirenhed D.A., Must machines be zombies? Internal simulation as a mechanism for machine consciousness, AAAI Symposium, 2007. Dit artikel is online te vinden op: http://www.consciousness.it/CAI/online_papers/Hesslow.pdf> Op de website http://www.consciousness.it/CAI/CAI.htm> zijn meer interessante artikelen over Artificial Intelligence en bewustzijn te vinden.

[2] Parisi D, Mirolli M, Steps Towards Artificial Consciousness: A Robot’s Knowledge of Its Own Body, AAAI Symposium, 2007. Dit artikel is online te vinden op:http://www.consciousness.it/CAI/online_papers/Parisi.pdf

[3]Dit probleem wordt vaak geïllustreerd door middel van het Chinese Kamer argument, zie Mens versus machine