Foutje, bedankt!

vrijdag 13 mei 2011

Vergissen is menselijk. Computers maken geen fouten. Toch zijn er wetenschappers die proberen om computers te laten nadenken als een mens, terwijl je eerder zou verwachten dat we moeten proberen om mensen te laten nadenken als computers. Dat laatste is door de eeuwen heen ook al volop geprobeerd. Filosofen als Socrates, Plato en Aristoteles hielden zich al bezig met logica, een manier van denken die gegarandeerd de juiste conclusies oplevert en de manier van ‘denken’ die later de basis vormde voor de computer. Nadat die bewuste computer in grote getalen werd geproduceerd begon men echter ook de voordelen te zien van de ‘menselijke’ manier van denken. Een poging om een computer programma te maken dat álle problemen zou kunnen oplossen, de zogenaamde General Problem Solver van Simon, Shaw en Newell, faalde[1]. Er bleek een flinke dosis problemen te bestaan waarop wij mensen in staat zijn een oplossing te produceren, terwijl de General Problem Solver met de mond vol tanden stond.

De fouten die wij maken zijn namelijk het gevolg van een manier van denken die in veel situaties betere (of uberhaupt) resultaten oplevert dan exact redeneren. Dat komt omdat wij leven in een wereld waarin soms niet alle benodigde informatie beschikbaar is om met honderd procent zekerheid de juiste beslissing te nemen. Hoe vaak zeggen we niet, “als ik dat geweten had…”? Wij nemen banen aan, kopen huizen en sluiten telefoonabonnementen af, terwijl we niet kunnen weten of er misschien later nog een betere vacature vrij zal komen, of dit het beste huis is dat we ons kunnen veroorloven, hoe lang we de hypotheekrente het beste kunnen vastzetten en hoeveel minuten we exact gaan bellen de komende twee jaar. Dat weerhoudt ons er niet van om toch een keuze te maken. Er moet immers brood op de plank komen, we moeten ergens wonen en hoewel de noodzakelijkheid van een telefoonabonnement valt te betwisten zitten we toch niet graag al te lang zonder.

Daarnaast leven we ook in een wereld waarin nu eenmaal niet alle problemen exact te definiëren zijn. Kies je voor de leuke baan, of de baan waarmee je meer verdient? Ga je op vakantie naar Egypte of Griekenland? Is het beter om nu zuinig te leven en te sparen voor later, of kan je beter nu plezier maken en later maar zien hoe je je redt? Wat ga je vandaag eten? Hoewel op dit soort vragen het ene antwoord niet per se beter is dan het andere, is het wel belangrijk dat we op deze vragen één antwoord geven. Dergelijke niet exact te definiëren problemen kunnen we onmogelijk ‘invoeren’ in een computer. En als we een computer het probleem niet eens kunnen laten begrijpen, hoe moet hij dan met een oplossing komen?

Tot slot leven wij ook nog eens in een wereld waarin we niet altijd ongelimiteerd de tijd hebben om een oplossing te zoeken voor een probleem. In het verkeer bevinden we ons vaak in situaties waar we zeer beperkte tijd hebben om al onze opties te analyseren en de verwachte uitkomst van een bepaalde handeling te evalueren. Toch zijn wij gelukkig meestal in staat op een juiste manier te reageren op gevaarlijke situaties. Wanneer je een stilstaand object met hoge snelheid nadert, is de kans behoorlijk groot dat je vol op de rem gaat staan. In de meeste gevallen verminder je zo ook de kans of toch in elk geval de impact van een botsing. Een goede beslissing dus, behalve als het wegdek glad is, of als je vlak daarna een vrachtauto je binnenspiegel ziet naderen. In dit soort situaties heb je niet de tijd om je te bedenken dat je naast remmen ook nog zou kunnen proberen om naar links of rechts te sturen, wat eventuele gevolgen daarvan zijn – nadert er links van mij een auto met een Duits nummerbord op hoge snelheid of is de baan vrij? Als ik rechts de berm in ga, zal ik dan in staat zijn om de macht over het stuur te behouden? En zo nee, met welke snelheid kom ik dan in de sloot terecht en is die snelheid lager dan de snelheid waarmee ik anders het obstakel voor me zal raken? – en te beslissen welke optie je dus het best kan kiezen om die vervolgens uit te voeren. Als je ziet dat je weinig bedenktijd hebt, doe je het eerste wat in je opkomt; remmen. Dat is helaas niet altijd de beste keuze, maar het is wel beter dan niets doen terwijl je op je gemak het antwoord op bovenstaande vragen gaat zitten berekenen.

Dat wij ons soms vergissen is dus een bijwerking van een manier van denken die erop geënt is om in de omstandigheden waarin we ons bevinden , omstandigheden die het vinden van déperfecte oplossing soms nu eenmaal onmogelijk maken , met een zo goed mógelijke oplossing te komen. Een computer die erop geënt is om in elke situatie de perfecte oplossing te geven zal in sommige situaties met de mond vol tanden staan. Misschien is dat ook zo slecht nog niet. In een wereld waarin we meer en meer afhankelijk worden van de technologieën waarmee we onszelf omringen, is het goed dat we sommige dingen nog echt zelf moeten beslissen. Daarnaast moeten we ons ook realiseren dat als we een apparaat ons denkproces kunnen laten nabootsen, hij zich dan ook kan vergissen. Kunnen we zo’n apparaat dan wel beslissingen laten nemen? Of moeten we hem meer zien als een soort vriend, kennis of collega waar je ideeën mee kunt uitwisselen en die je om advies kan vragen, maar die geen beslissing voor je kan nemen? Maar vrienden, kennissen en collega’s nemen ook vaak zelf beslissingen waar jij het misschien niet altijd mee eens bent, maar die wel invloed op je hebben. Van hen accepteren we misschien een oprecht excuses, apparaten zeggen over het algemeen geen ‘sorry’.

---

[1] Newell, A.; Shaw, J.C.; Simon, H.A. (1959). Report on a general problem-solving program. Proceedings of the International Conference on Information Processing. pp. 256-264.